ΞΗΡΑΣΙΑ

Η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη λόγω του φαινομένου  του θερμοκηπίου, απασχολεί την παγκόσμια κοινότητα καθώς oι κλιματικές αλλαγές επηρεάζουν δυσμενώς την υγεία, την οικονομία, τα οικοσυστήματα και γενικότερα το περιβάλλον.

Από την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης, οι ατμοσφαιρικές συγκεντρώσεις του διοξειδίου του άνθρακα έχουν αυξηθεί, οι συγκεντρώσεις μεθανίου έχουν ξεπεράσει το διπλάσιο των αρχικών τιμών, και οι συγκεντρώσεις του υποξειδίου του αζώτου έχουν αυξηθεί επίσης.

Οι αλλαγές στο κλίμα μπορεί να έχουν επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία άμεσα (π.χ., επιδράσεις από πλημμύρες και τις θύελλες) και έμμεσα μέσα από ασθένειες, μολυσματικές επιδημίες, ποιότητα νερού, ατμοσφαιρική ποιότητα, και διαθεσιμότητα και ποιότητα τροφίμων.

Πρόσφατες είναι οι καταστρεπτικές πυρκαγιές του τελευταίου καλοκαιριού στην Πελοπόννησο, στη Σάμο και στα Γιάννενα.  Στη Βόρεια Πελοπόννησο όπου οι πυρκαγιές πήραν τόσο μεγάλες διαστάσεις το καλοκαίρι, η εδαφική υγρασία βρισκόταν σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Αρκεί να αναλογισθεί κανείς ότι το συνολικό ύψος των εαρινών βροχών αυτής της χρονιάς (δηλαδή του Μαρτίου, του Απριλίου και του Μαΐου) ήταν μικρότερο του 20% του μέσου όρου της ίδιας περιόδου σε έναν αντιπροσωπευτικό σταθμό της περιοχής, τον σταθμό του Ξυλοκάστρου.

Είναι λοιπόν άξιο να παρατηρηθεί ότι με τον έναν ή τον άλλο τρόπο οι αλλεπάλληλες ξηρασίες υποβαθμίζουν τη βλάστηση και αποκαλύπτουν το εδαφικό υλικό, το οποίο είναι ιδιαίτερα ευάλωτο στις πρώτες ραγδαίες βροχές.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι περισσότερες μεσογειακές χώρες καλύπτονται κατά 50% ή και περισσότερο από διαβρώσιμα εδάφη. Στη Μεσόγειο είναι γεγονός ότι η συνολική διάβρωση φθάνει σε επίπεδο πέντε τόνων ανά στρέμμα κατ' έτος ενώ σε μερικές χώρες, όπως το Μαρόκο και το Ισραήλ, ξεπερνά και τους 20 τόνους ανά στρέμμα κατ' έτος.

Η τάση αυτή της σταδιακής μετατροπής των εκτάσεων σε γυμνό άγονο έδαφος (η οποία δεν οφείλεται μόνο σε ακραία μετεωρολογικά γεγονότα) είναι γνωστή ως ερημοποίηση.

Ως ένα παροδικό φαινόμενο η ξηρασία  επηρεάζει μεγάλες εκτάσεις και έχει μεγάλη διάρκεια. Η ξηρασία δεν πρέπει να συγχέεται με την ξηρότητα, που είναι ένα χαρακτηριστικό του κλίματος, το οποίο ορίζεται ως το μέσο έλλειμμα της βροχόπτωσης σε σχέση με τη δυναμική εξατμισοδιαπνοή μιας περιοχής.

Η ξηρασία πολλές φορές συνδέεται με μονιμότερα φαινόμενα λειψυδρίας σε μια περιοχή. Ωστόσο η λειψυδρία στις περισσότερες περιπτώσεις προέρχεται και από την επίδραση άλλων παραγόντων, όπως είναι η αύξηση της ζήτησης, η αλόγιστη χρήση υδατικών και εδαφικών πόρων, η ανεπαρκής διαχείριση, οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις κτλ. Η λειψυδρία και η ερημοποίηση δηλαδή είναι φαινόμενα σύνθετα που οφείλονται και σε ανθρωπογενείς αιτίες.

Τα χαμηλά βροχομετρικά ύψη κατά τη διάρκεια των ξηρών ετών μπορούν να μειώσουν τη φυτική κάλυψη κάτω ενός κρίσιμου επιπέδου (π.χ. 30%), και κατά συνέπεια η διαδικασία της διάβρωσης των εδαφών παίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις.

Η ξηρασία έχει άμεσο αποτέλεσμα τον περιορισμό των διαθέσιμων υδατικών πόρων και την υποβάθμισή τους από πλευράς ποιότητας.      Από αυτόν τον περιορισμό και την υποβάθμιση των υδατικών πόρων   (με περισσότερο σημαντική την επίδραση στους επιφανειακούς υδατικούς πόρους και στα συστήματα επιφανειακής αποθήκευσης) επηρεάζονται όλα τα υδατικά συστήματα που διαθέτουν το νερό στους χρήστες, όπως στους οικισμούς για ύδρευση, στις βιομηχανίες, στη γεωργία κ.ά.

Η κάθε επέμβαση ή σχεδιασμός που αναφέρεται σε μεσοπρόθεσμο διάστημα ακόμη και σε περιόδους ξηρασίας πρέπει να εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα / αειφορία του κάθε συστήματος, πράγμα που σημαίνει ότι οι ποσοτικές και ποιοτικές συνθήκες μετά τα έργα δεν θα υποβαθμιστούν. Αυτός ο στόχος αποτελεί σήμερα την κύρια επιδίωξη που υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους διεθνείς οργανισμούς στην ανάπτυξη και διαχείριση των υδατικών πόρων.

Τα μέτρα αντιμετώπισης της ξηρασίας ποικίλλουν ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες και τις δυνατότητες που υπάρχουν. Γενικά, διακρίνονται σε βραχυχρόνιες δράσεις και σε μεσοπρόθεσμα μακροπρόθεσμα μέτρα που μπορεί να είναι δομικά ή διαχειριστικά.

Ως βασική φιλοσοφία των περισσότερων μεσογειακών χωρών εξακολουθεί να είναι η εκ των υστέρων αναζήτηση διεξόδου από την ξηρασία (reactive approach), με προγράμματα έκτακτης ανάγκης, κυρίως για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων από την ξηρασία.

Η Ελλάδα ως μεσογειακή χώρα θα αντιμετωπίσει στο μέλλον ξηρασίες με τις γνωστές ή μεγαλύτερες επιπτώσεις. Κατά συνέπεια η Ελλάδα προχωρά σε ένα μακροπρόθεσμο Πρόγραμμα Δράσεων που στόχο έχει την προστασία του περιβάλλοντος υλοποιώντας το γενικό σχέδιο «προληπτικής» αντιμετώπισης της ξηρασίας για να μη φθάσει σε καταστάσεις αδιεξόδου.

Παπαγεωργίου Ευάγγελος

Χημικός Μηχανικός Msc

Yπηρετούντος με σύμβαση έργου στην Γ.Γ.Π.Π